Instrukcja dotycząca bezpośredniego przygotowania do sakramentu małżeństwa

INSTRUKCJA DOTYCZĄCA BEZPOŚREDNIEGO PRZYGOTOWANIA DO SAKRAMENTU MAŁŻEŃSTWA

 Przygotowanie dalsze

Dalsze przygotowanie do małżeństwa polega na zdobywaniu odpowiedniej wiedzy i osiągnięciu stosownych cnót związanych z życiem rodzinnym. Proces ten należy rozpoczynać już w dzieciństwie, a następnie kontynuować na wszystkich etapach szkolnych i katechetycznych.

Chodzi szczególnie o:

• budowanie własnego charakteru;
• szacunek dla każdej zdrowej wartości ludzkiej;
• umiejętność współżycia z innymi;
• zrozumienie i rozpoznanie swego powołania;
• szacunek do czystości;
• odpowiednia postawa wobec własnej rodziny i instytucji małżeństwa.

Przygotowanie dalsze ma miejsce:

W rodzinie

Rodzina jest naturalnym środowiskiem wychowawczym dla człowieka. Czas dzieciństwa i młodości dostarcza dużo doświadczeń i wzorców. W rodzinie uczy się człowiek pierwszych zachowań społecznych, komunikowania się, odpowiedzialności za własne czyny i podejmowania decyzji. Rodzice realizują zobowiązania podjęte w sakramencie małżeństwa, ponowione następnie przy chrzcie dziecka. Jako pierwsi katecheci i nauczyciele wiary i życia (KKK 1666), wdrażają dzieci do postawy szacunku i miłości do Boga, drugiego człowieka, właściwego przeżywania własnej płciowości. Świadectwo życia rodziców i całej rodziny ukazuje drogę do dojrzałego chrześcijaństwa (PŻMR 36). Obowiązek wychowania dzieci przez rodziców jest pierwotny, niezbywalny i nie można go przekazać innym osobom czy instytucjom. Rodzina jest najważniejszym środowiskiem dla kształtowania charakteru, dojrzałej woli, uczuciowości oraz nabywania cnót społecznych (DDR 20).
Przygotowanie to polega na ukazywaniu życia rodzinnego jako powołania. Należy zwrócić uwagę na właściwe relacje interpersonalne w rodzinie, wzajemny szacunek. Rodzice powinni wychowywać dzieci do miłości i czystości. Ponadto powinni pokazywać rodzinę jako Kościół domowy przez wspólną modlitwę, przeżywanie niedziel i uroczystości, przystępowanie do sakramentu pokuty.

W szkole

Szkoła jest miejscem kształtowania prawidłowych sądów człowieka, wprowadza w dziedzictwo kultury, przygotowuje do zawodu, sprzyja wzajemnemu poznaniu. Środowisko szkolne jest wielką pomocą w przygotowaniu do małżeństwa. Rodzice powinni uważnie wybierać szkołę dla swoich dzieci oraz obserwować, kto będzie uczył i wychowywał ich dzieci.

Programy edukacyjne szkoły powinny poruszać zagadnienia dotyczące szacunku wobec każdego człowieka oraz wrażliwość na potrzeby innych. W dalszych latach szkolnych trzeba ukazać młodzieży, że małżeństwo między kobietą i mężczyzną obejmuje sferę cielesną, psychiczną i duchową. Należy także ukazać podstawy wiedzy o odpowiedzialnym rodzicielstwie, ludzkiej płciowości, wychowaniu dzieci i roli rodziny w życiu społecznym. Wychowawcy powinni czuć odpowiedzialność za przygotowanie dzieci i młodzieży do życia rodzinnego.

Przez katechezę

Pomocą w przekazaniu tych wartości jest katecheza szkolna. Katecheci współpracując z rodzicami kształtują postawy dzieci i młodzieży, ucząc ich dokonywania właściwych wyborów. Tę posługę powinni pełnić osoby o pozytywnym usposobieniu, posiadające odpowiednią wiedzę i formację, mające dobry kontakt z młodzieżą. Katecheza przygotowująca do małżeństwa ma na celu pogłębienie wiary oraz przekazanie wiedzy dotyczącej istoty małżeństwa chrześcijańskiego, rodzicielstwa, ojcostwa, macierzyństwa, właściwego rozumienia miłości i płciowości człowieka. Trzeba uczyć szacunku względem siebie i innych, miłości rodziców, Ojczyzny, czystości własnej i innych, wierności Panu Bogu, drugiemu człowiekowi i samemu sobie, odpowiedzialności. Należy ze szczególną starannością otoczyć szacunkiem te dzieci i młodzież, które mają negatywne doświadczenia ze swoich rodzin.

W grupach religijnych

Dalsze przygotowanie do małżeństwa znajduje swe dopełnienie przez formację w grupach dziecięcych i młodzieżowych o charakterze religijnym. Takie grupy powinny istnieć w każdej parafii, niezależnie od liczby mieszkańców. W tych wspólnotach kształtuje się osobowość dziewcząt i chłopców. Spełniają zapotrzebowanie młodych ludzi na wyrażanie swoich zainteresowań, aspiracji, potrzeby bycia z rówieśnikami i poszukiwania wzorców osobowych. Grupy powinny być organizowane zarówno w szkole, w parafiach czy w środowisku. Grupy sprzyjają tworzeniu się silnych więzów między członkami danej wspólnoty.
W duszpasterstwie parafialnym należy popularyzować i zachęcać dzieci i młodzież do zaangażowania się w różne formy życia parafialnego: służba ministrancka, schola, oaza. Pozwali to nabywać dzieciom i młodzieży cech życia wspólnotowego i uchroni je od złego wpływu grup z marginesu.

Przygotowanie bliższe

Bliższe przygotowanie do małżeństwa obejmuje młodzież od 16 roku życia do czasu rozpoczęcia narzeczeństwa. Na tym etapie główną rolę odgrywają: szkoła z jej systemem wychowawczym, programy katechetyczne, formacja duchowa w parafii oraz przynależność do grup rówieśniczych.

Przygotowanie bliższe jest realizowane w ostatnim roku katechizacji w szkole ponadpodstawowej. Na tym etapie edukacji są realizowane tematy, zagadnienia dotyczące małżeństwa i rodziny.

Celem tej fazy przygotowania do małżeństwa jest:

• pogłębienie wiedzy o małżeństwie i rodzinie, z krytyczna oceną fałszywych teorii i poglądów,
• przygotowanie do wspólnotowego życia w rodzinie, do odpowiedzialności i współpracy, do kształtowania moralnych oraz religijno-społecznych postaw,
• wprowadzenie w głębsze życie sakramentalne i liturgiczne,
• poznanie zasad odpowiedzialnego rodzicielstwa i metod naturalnego planowania rodziny.

Przygotowanie to powinno łączyć trzy zasadnicze elementy:

• wspólnotowo-liturgiczny;
• konferencyjny;
• dialogowy.

Zaręczyny

Episkopat Polski usilnie zaleca, by zaręczyny odbywały się przynajmniej na sześć miesięcy przed ślubem. Obydwie najbliższe rodziny, tj. o ile to możliwe rodzice, rodzeństwo i dziadkowie powinni się spotkać na skromnej uroczystości rodzinnej. Dobrze zorganizowana i przeżyta uroczystość ułatwi nawiązanie bliższych kontaktów obydwu rodzinom.

Rodzice obydwu stron (a w ich braku opiekunowie z ramienia rodziny, np. dziadkowie lub ktoś z rodzeństwa rodziców, względnie najstarszy brat czy siostra) są upoważnieni przez biskupa diecezjalnego (por. kan. 1168) do pobłogosławienia pierścionków zaręczynowych, które następnie wymieniają sobie oblubieńcy, oświadczając, że odtąd będą się uważać za narzeczonych i zamierzają się pobrać w ustalonym czasie, jeżeli przez wzajemne poznanie się, zgodnie dojdą do przekonania, że potrafią stworzyć dobrane i zgodne małżeństwo. Są bowiem świadomi, że dalsze losy ich przyszłego związku zależą w dużym stopniu od trafnego wzajemnego wyboru” (nr 32 Instrukcji Episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia sakramentu małżeństwa w Kościele Katolickim).

Przygotowanie bezpośrednie

Przygotowanie to składa się z czterech etapów:

1. Spotkanie z duszpasterzem w kancelarii parafialnej
2. Katechizacja przedślubna
3. Spotkanie w Parafialnej Poradni Rodzinnej
4. Spowiedź przedślubna

Uwzględniając realia Diecezji Sandomierskiej, etap przygotowania bezpośredniego do małżeństwa powinien przebiegać w następujący sposób:

1. Spotkanie narzeczonych z duszpasterzem w kancelarii parafialnej

1.1.  Pierwsze spotkanie z kapłanem, o  charakterze zapoznawczym i informacyjnym, powinno mieć miejsce przynajmniej pół roku przed ślubem. Duszpasterz, który musi być kapłanem dopuszczonym przez Biskupa do posługi w Diecezji, powinien przy tej okazji zorientować się odnośnie poziomu życia narzeczonych oraz ustalić z nimi datę ślubu.

Zobowiązany jest on również poinformować narzeczonych o konieczności dostarczenia przynajmniej na trzy miesiące przed ślubem następujących dokumentów: metryki chrztu wystawionej nie wcześniej, niż 6 miesięcy od daty ślubu (nie dotyczy ochrzczonych w parafii, gdzie prowadzone są czynności urzędowe), ostatniego świadectwa katechizacji szkolnej, zaświadczeń ukończonego kursu przedmałżeńskiego, odbycia dnia skupienia i trzech spotkań w Poradni Życia Rodzinnego oraz w przypadku zawierania małżeństwa konkordatowego, ważnego zaświadczenia z USC o braku okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa (3 egz.). Umożliwi to przeprowadzenie egzaminu przedślubnego oraz sporządzenie kanonicznego protokołu badania narzeczonych i innych wymaganych dokumentów.

W sytuacji kiedy narzeczeni lub jedno z nich nie byli jeszcze bierzmowani, duszpasterz powinien pomóc im przygotować się do przyjęcia tego sakramentu oraz  skierować ich do parafii, w której mogą go przyjąć.

Jeżeli w trakcie badania kanonicznego okaże się, że małżeństwo pragnie zawrzeć osoba nieochrzczona, ale gotowa na przyjęcie chrztu lub osoba ochrzczona niewprowadzona w życie eucharystyczne, to należy ją skierować do diecezjalnego centrum katechumenatu.

Jeśli jedno z narzeczonych lub obydwoje nie uczęszczali na szkolną katechezę, wówczas należy udostępnić im pomocne materiały z dziedziny wiedzy religijnej (np.: „Katechizm dla dorosłych”, „Kompendium Katechizmu Kościoła katolickiego”, „Katechezy o sakramentach” t.1-2 itd.) na podstawie których duszpasterz przeprowadzi egzamin. Jego wyniki powinny zostać potwierdzone zaświadczeniem, które następnie należy załączyć do aneksu protokołu przedślubnego. Przypomina się, że świadectwo maturalne z religii oraz inne dokumenty potwierdzające katechizację szkolną, nie zwalniają z obowiązku odbycia kursów przedmałżeńskich.

1.2. W czasie kolejnych spotkań duszpasterz powinien podjąć z narzeczonymi rozmowę dotyczącą sakramentalności małżeństwa, a także problematyki etycznej, szczególnie jeśli chodzi o katolicką etykę małżeńską. Ma ich również zachęcić do odbycia dwóch spowiedzi przedślubnych, uwypuklając bardziej aspekt duchowy niż formalny sakramentu pokuty. Rozmowa duszpasterska powinna dotyczyć jednocześnie kwestii związanych z przebiegiem ceremonii ślubu. Należy zatem wstępnie omówić liturgię ślubną, zwracając uwagę narzeczonych na symbolikę znaków i obrzędów sakramentu małżeństwa, jak również na właściwy  dobór oprawy muzycznej (w czasie liturgii niedopuszczalne są świeckie pieśni oraz inne tego typu kompozycje) oraz odpowiedni strój nowożeńców. Warto zaproponować narzeczonym, aby zachęcili swoich najbliższych, członków rodziny, świadków, przyjaciół do czynnego udziału w liturgii poprzez lekturę lekcji mszalnych, śpiew psalmu, czy przeczytanie wezwań modlitwy powszechnej.

Szczególnie wnikliwie należy podejść do badania kanonicznego, które powinno być przeprowadzone przynajmniej na trzy miesiące przed ślubem. Ma ono prowadzić do wyeliminowania ewentualnych niejasności i pozyskania pewności, że związek ten jest zawierany świadomie, dobrowolnie i że nie zachodzą żadne przeszkody kanoniczne. Stąd tak ważne jest zachowanie odpowiedniej formy badania, polegającej na rozmowie z każdym z nupturientów osobno. Jednocześnie przypomina się, że w zapowiedziach wygłaszanych na ambonie lub wywieszanych w gablocie nie wolno podawać do publicznej wiadomości dokładnego adresu zamieszkania nupturientów.

2. Katechizacja przedślubna

Katechizacja przedślubna, nazywana potocznie kursami przedmałżeńskimi, powinna odbywać się w ośrodkach dekanalnych oraz w większych parafiach dekanatu. Za jej organizację i koordynację odpowiadają księża dziekani, współpracujący ściśle z Wydziałem  Duszpasterstwa Małżeństw i Rodzin Kurii Diecezjalnej oraz z dekanalnymi duszpasterzami rodzin. Częstotliwość kursów w dekanacie zależy od ilości zgłoszonych nupturientów. W jednym spotkaniu nie powinno brać udział więcej niż 20 par narzeczonych.

Zaleca się, aby narzeczeni uczestniczyli w kursach organizowanych we własnej parafii lub w dekanacie, do którego dana parafia należy. Jeśli jednak wyraziliby oni wolę odbycia kursu w innym miejscu, nie należy stwarzać im przeszkód. Zaświadczenie wydane na zakończenie kursu powinno zawierać informacje o tematyce spotkań i obecności na nich danego uczestnika. Duszpasterz odpowiedzialny za dopuszczenie do sakramentu małżeństwa, ma dołączyć taki dokument do aneksu protokołu przedślubnego razem z dowodem odbycia dwóch spowiedzi przedślubnych i spotkań z doradcą życia rodzinnego.

Programy kursów przedmałżeńskich organizowanych na terenie diecezji, powinny posiadać akceptację Kurii Diecezjalnej w Sandomierzu.

Zespół prowadzący katechizację przedślubną ma być złożony z duszpasterza, doradcy życia rodzinnego oraz innych świeckich, najlepiej par małżeńskich, odpowiednio do tego przygotowanych np. przez Studium Życia i Rodziny, ukończone studia z zakresu rodziny, specjalne kursy organizowane w diecezji, formację we wspólnotach religijnych. W każdej parafii powinna być przynajmniej jedna para małżeńska, współpracująca stale z duszpasterzami. Godnym polecenia jest wprowadzenie regularnych modlitw za parafian przygotowujących się do zawarcia małżeństwa.

Osoby, które w czasie nauk przedmałżeńskich przekazują naukę Kościoła dotyczącą małżeństwa i rodziny, mają obowiązek posiadania misji kanonicznej udzielonej przez Biskupa Sandomierskiego. Mogą ją otrzymać tylko ci, którzy są katolikami, wyróżniają się głębokim życiem religijnym prowadzonym zgodnie z wiarą, posiadają właściwe przygotowanie i cieszą się dobrą opinią wiernych. Misja kanoniczna udzielana jest na okres dwóch lat. Warunkiem jej przedłużenia jest udział w dalszej formacji prowadzonej przez Wydział Duszpasterstwa Małżeństw i Rodzin Diecezji Sandomierskiej. O przyznanie misji kanonicznej występuje do Wydziału Duszpasterstwa Małżeństw i Rodzin proboszcz parafii, w której osoby te podejmują katechizację narzeczonych.

Zachęca się, aby pielęgnować tradycję zaręczyn, zawieranych w gronie rodzinnym przynajmniej pół roku przed planowanym ślubem. Mają one głęboki sens duszpasterski i osobisty.

2.1. Podstawa programowa katechizacji przedślubnej

Kursy przedmałżeńskie powinny obejmować tematy realizowane w następującym zakresie:

1. Kim jest dla mnie Jezus Chrystus – Kościół – wiara?
2. Skąd się wziął sakrament małżeństwa?
3. Dlaczego i jak się spowiadać?
4. Chrzest dzieci jako konsekwencja chrześcijańskiego małżeństwa.
5. Zakochanie a miłość – tymczasowe uczucie a trwała decyzja.
6. Moralność życia małżeńskiego.
7. Kształtowanie życia małżeńskiego.
8. Kryzysy i konflikty małżeńskie.
9. Znaczenie małżeństwa sakramentalnego.
10. Treść i ważność obrzędu i przysięgi małżeńskiej.

Wymieniona wyżej tematyka spotkań obowiązuje w całej diecezji, czego należy bezwzględnie przestrzegać. Ważne jest także, aby narzeczeni w Diecezji Sandomierskiej byli objęci tym samym programem formacyjnym.

3. Spotkania w Parafialnej Poradni Rodzinnej

Wszyscy narzeczeni zobowiązani są do odbycia przed ślubem, co najmniej trzech spotkań w Poradni Życia Rodzinnego. Należy poruszyć na nich następujące tematy:

1. Sakramentalna miłość małżeńska (cele małżeństwa – miłość i jedność, budowanie więzi małżeńskiej, świętość życia).
2. Godność miłości małżeńskiej (odpowiedzialne rodzicielstwo, rozpoznawanie płodności, szkodliwość i niedopuszczalność antykoncepcji i innych środków poronnych).
3. Znaczenie metod naturalnego rozpoznawania płodności (ćwiczenia w wyznaczaniu płodności).

Pierwszy kontakt narzeczonych z poradnią powinien mieć miejsce w ramach kursu przedmałżeńskiego. Należy wówczas przedstawić ogólną naukę o zasadach moralnych i podstawach biologicznych odpowiedzialnego rodzicielstwa. Kolejne trzy spotkania mają mieć charakter osobistych kontaktów doradcy z poszczególnymi parami lub indywidualnie. Doradców życia rodzinnego obowiązuje tajemnica w zakresie informacji dotyczących narzeczonych i przebiegu spotkań.
Doradcy pracujący w Poradni Rodzinnej winni posiadać misję kanoniczną, udzielaną przez Biskupa Diecezjalnego na okres jednego roku. Ich uposażenie finansowe odbywa się według zarządzenia Biskupa Sandomierskiego z 7 września 2011 r.

4. Spowiedź przedślubna

Kolejnym ważnym momentem bezpośredniego przygotowania do małżeństwa jest spowiedź przedślubna. Należy uświadomić nupturientom, że w spowiedzi tej nie chodzi o zdobycie podpisu kapłana, ale o duchowe nawrócenie i przemianę życia.

Spowiedź przedślubna powinna mieć miejsce przynajmniej dwukrotnie. Pierwszy raz narzeczeni mają ją odbyć tuż po rozpoczęciu zapowiedzi. Należy  zachęcić penitentów, aby miała ona charakter spowiedzi generalnej, co pomoże uporządkować przeszłość i rozpocząć nowy etap życia. Z kolei druga spowiedź, która powinna nastąpić przed ślubem, ma umożliwić narzeczonym pełne i godziwe przeżycie ceremonii zaślubin. W sytuacji, gdy istnieje przeszkoda (wspólne zamieszkanie), narzeczeni przystępują do jednej spowiedzi bezpośrednio przed ślubem.

Spisanie kanonicznego protokołu badania narzeczonych

Spisanie protokołu przedślubnego w kancelarii parafialnej.

Przynajmniej trzy miesiące przed ślubem oboje narzeczeni mają obowiązek zgłoszenia się do kancelarii parafialnej w miejscu zamieszkania narzeczonej lub narzeczonego i przyniesienia ze sobą:

1. dowód osobisty;
2. dane świadków: imię i nazwisko, wiek, zawód, dokładny adres zamieszkania;
3. metrykę urodzenia i metrykę chrztu św., która nie może być starsza niż 6 miesięcy;
4. świadectwo ukończenia szkolnej katechizacji;
5. zaświadczenie z Urzędu Stanu Cywilnego – dokument ten nie może w dniu ślubu mieć więcej niż 6 miesięcy;
6. jeżeli kandydaci zawarli już wcześniej związek małżeński, zarówno cywilny jak i kościelny, powinni przedstawić:
   –         świadectwo zgonu współmałżonka (cywilne lub kościelne), jeśli nupturient jest wdowcem lub wdową;
   –         odpis wyroku sądu kościelnego stwierdzającego nieważność małżeństwa wraz z dekretem wykonawczym
   –         odpis wyroku orzekającego rozwód cywilny, jeśli nupturient pozostawał wcześniej w związku cywilnym z inną osobą (dotyczy także osób po kanonicznym stwierdzeniu nieważności małżeństwa)
7. potwierdzenie udziału w spotkaniach z doradcą w Poradni Rodzinnej, ukończenie Kursu dla narzeczonych;
8. bezpośrednio przed ślubem należy dostarczyć zaświadczenie odbycia spowiedzi przedślubnych.

ZAPOWIEDZI

Informację o zamiarze zawarcia małżeństwa należy podać do wiadomości publicznej, dlatego wypisuje się i wywiesza specjalny komunikat, czyli zapowiedzi.
Narzeczony(a), który mieszka w innej parafii niż ta, w której spisuje się protokół przedślubny, otrzymuje specjalny dokument, który zanosi do kancelarii swojej parafii w celu ogłoszenia także tam zapowiedzi.

Zapowiedzi ogłasza się przez wywieszenie informacji na tablicy ogłoszeń parafialnych przez 10 dni (dwie niedziele i tydzień między nimi) lub przez słowne ogłoszenie przez 3 niedziele. Dyspensę od jednej zapowiedzi udziela proboszcz, od dwóch dziekan, od trzech biskup.

Po ogłoszeniu zapowiedzi, należy dokument odebrać i zanieść do parafii, gdzie spisywany jest protokół przedślubny.

DZIEŃ ŚLUBU

Do ślubu należy ze sobą zabrać:

1. Dowody osobiste,
2. Kartki ze spowiedzi,
3. Obrączki.

Narzeczonym towarzyszą dwaj świadkowie z dowodami osobistymi.

ŚLUB POZA PARAFIĄ NARZECZONEJ I NARZECZONEGO

Kan. 1115 – Małżeństwa winny być zawierane w parafii, gdzie przynajmniej jedno z nupturientów posiada stałe albo tymczasowe zamieszkanie lub miesięczny pobyt; gdy zaś chodzi o tułaczy, w parafii, gdzie aktualnie przebywają. Za zezwoleniem własnego ordynariusza albo własnego proboszcza, wolno małżeństwo zawrzeć gdzie indziej.

Takie prawo przysługuje narzeczonym, którzy pragną ślubować w miejscu przez siebie wybranym. Często tym miejscem jest sanktuarium. Dlatego  narzeczeni zgłaszają sie do proboszcza jednej ze stron ( narzeczonej lub narzeczonego) i proszą i pisemną zgode na slub w wybranym przez siebie  miejscu. Jesli proboszcz nie wyrazi zgody można zgodnie z prawem zwrócić się o taka zgodę do wyższego przełożonego czyli ks. bp ordynariusza archidiecezji.

* Protokół spisuje się w parafii narzeczonego lub narzeczonej lub za pisemną zgodą ks. proboszcza narzeczonego lub narzeczonej, w parafii gdzie będzie odbywał się ślub.
* Licencję między parafiami przenoszą zainteresowani narzeczeni. Wraz z licencją zabierają także 3 egzemplarze dokumentu z USC, stwierdzające stan wolny narzeczonych.